.png)
Nowa książka Szczygielskiego zatytułowana Antosia w bezkresie (2022) to powieść historyczna. Pisarz przedstawia w niej losy małej Antosi, żyjącej bezpiecznie w leśniczówce Brentówka na Kresach Wschodnich, której rodzina po rozpoczęciu II wojny światowej traci wszystko. Tata Antosi jako oficer wojska polskiego wyrusza na wojnę, a dziewczynka z matką zostaje aresztowana przez NKWD i deportowana do Kazachstanu. Podróż okazuje się gehenną, która jest niczym wobec życia, jakie czeka Tosię w kazachstańskim kołchozie. Bohaterka szybko traci matkę i poczucie bezpieczeństwa. Szczygielski wspaniale oddaje stany ducha Antosi: rozpacz, smutek, nostalgię, złość, gorycz, bezradność, a nawet pragnienie śmierci. Z uwagą śledzimy wspomnienia dziewczynki z idyllicznego dzieciństwa w Brentówce. Opisany pięknym, bogatym językiem, kunsztowny świat, zachwyca gamą barw, smaków, przywołanych polskich tradycji, zwyczajów, ale i szczęśliwego, rodzinnego życia.
Poczucie utraty krainy sielsko-anielskiej, które towarzyszy Antosi, staje się smutnym rewersem jej nowego życia, pełnego cierpienia, chorób, okrucieństwa, śmierci, którego Tosia powoli się uczy. Z determinacją walczy o przetrwanie w kołchozie, wśród obcych, wrogo do siebie nastawionych ludzi, lękających się tytanicznej pracy na rzecz komunistycznego reżimu sowieckiego oraz głodowej śmierci w czasie niekończącej się kazachstańskiej zimy. Szczygielski wiernie portretuje głód, nieludzkie warunki mieszkaniowe deportowanych Polaków, traktowanych przez enkawudzistów jak niewolnicy, których śmierć nikogo nie obchodzi. Są jedynie maszynerią, która ma pracować, dopóty, dopóki się nie zużyje. Trudno nie zauważyć, jaką wartość historyczną i literacką ma najnowsza powieść pisarza. Szczygielski przybliża zapomnianą już historię ludności polskiej, w tym tysięcy dzieci, które z rozkazu Stalina przymusowo zesłane zostały na Syberię i do Kazachstanu. Książka zbudowana jest na mocnych historycznych fundamentach. Oferuje czytelnikom ogromny zasób wiedzy o systemie komunistycznym, totalitarnej propagandzie, codziennym życiu w kołchozie, eksploatowaniu więźniów, wyzyskiwaniu pracy dzieci, powszechnej wegetacji, ale też o próbach łapania okruchów piękna, jak na przykład oglądanie kazachstańskiego nieba, którym zachwycała się Tosia.
Na uwagę zasługują szczegółowe opisy życia zesłańców i tubylców przedstawiane w skali mikro i makro. Ta podwójna perspektywa czyni powieść z jednej strony historią subiektywną, wspomnieniową, rozwijającą się powoli w miarę przemian zachodzących w bohaterce, a z drugiej dziełem historycznym, w którym zawarte są doświadczenia wielu polskich rodzin. Ich losy stają się egzemplifikacją losów tysięcy Polaków ograbionych z dorobku życia, skazanych na tułaczkę, zniszczonych przez wojnę i sowiecko-niemiecki układ mający na celu wyniszczenie narodu polskiego. Polskości jednak zdeptać się nie da, o czym świadczy pragnienie przetrwania i powrotu do Polski, nadzieja na odzyskanie niepodległości, którą nosi w sercu Tosia i inni bohaterowie.
Tak bogata fabularnie powieść była nam niezwykle potrzebna. Pośród wielu utworów o wojnie kierowanych do dzieci i młodzieży, brakowało dzieła, które w bezprecedensowy, detaliczny sposób przedstawiałoby tragiczną historię polskich rodzin zesłanych na Sybir i do Kazachstanu. Szczególnie ważne są tu losy dzieci, które skazane na śmierć przez Sowietów, pozostają w bezkresie społecznej niepamięci. O ich tożsamość najwyższy czas się upomnieć. Powieść Szczygielskiego tę lukę wypełnia, a pisarz kolejny raz tworzy arcydzieło, które wpisze się do kanonu wybitnej, polskiej literatury dla dzieci.
dr Katarzyna Slany
